کرامت در آثار مولوی و عطار

دسته بندي : کتاب » ادبیات

هدف نگارنده ی رساله این بوده است که یکی از جنبه های عرفان اسلامی را تحت عنوان کرامت اولیا، تفحّص، تحلیل و بررسی کند. منظور از کرامت کارهای خارق العاده ای که انسان های عادی از انجام آن عاجزند و اولیا الله بواسطه اتصال به منبع لایزال الهی بدان قادر و توانا هستند. بعد تعاریف و اقوال مختلفی ازعرفا و نویسندگان در مورد معجزه و کرامات آورده تا تمایز آن با استدراج روشن شود ؛ سپس به وجه افتراق معجزات انبیا و کراما ت اولیا و ولی و نبی با استناد به آیات قرآن و مباحث عرفا و صوفیه پرداخته و بعد تعاریفی از ولی، شیخ، صوفی، پیر نوشته است و با بهره جستن از اثر منثور تذکرة اولیاء و اشعار عطّار به انواع کرامات و معجزات در آثار عطار اشاره کرده است.

نگارنده با انتخاب این موضوع ، شروع به تفحص و پژوهش در سه اثر منظوم عرفانی و نفیس عطّار، منطق الطیر، اسرارنامه و مصیبت نامه کرده و با تامّل در ابیات این منظومه ها در جستجوی مفاهیم مربوط به معجزه ، و کرامت و اهمیّت پیر در اندیشه های عطّار، رابطه مُرید و مراد، و ولی و نبی بوده است.

در مورد معجزات هر یک از انبیا ، سعی شده است ابیاتی که در سه منظومه ی مصیبت نامه، منطق الطّیر، و اسرار نامه آمده اشاره شود و همچنین آیات مربوط به آ ن را از قرآن استخراج کرده و ابعاد مختلف آن را با استناد به کتب تفسیر و متون عرفانی توضیح بدهد، هر چند در این رساله بخشی از اندیشه های عرفانی عطّار در مورد کرامت، ولی و پیر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و لی یک نتیجه ی کلّی بدست آمد و آن اینکه: عطّار به وجود معجزه و کرامت اعتقاد داشته و سرچشمه و صدور آن دو را منبع لایزال الهی می داند .او با بکارگیری مفاهیم عرفانی و مضامین عالی قرآن راجع به کرامات و معجزات و با اشاره به این موضوع در اشعار خود اعتقاد راستین خود را به این مسائل نشان داده ؛ محبوبیّت و مقبولیّت وشهرت عطّار در گرو همین مفاهیم و مضامین عالی عرفانی در قالب کلام موزون است.

این رساله از یک مقدمه و دو فصل تشکیل شده است.

در قسمت مقدمه کلیاتی در مورد اهمیّت موضوع و نیروهای ماوراء طبیعی و خارق عادات و تصدیق و تبعید آن نیروها و همچنین به اختصار دربارة زندگینامة عطّار و آثار عطّار و اندیشه های عرفانی عطّار سخن گفته شده است.

در فصل اول تعاریف مربوط به معجزه وکرامت، استدراج ، ولی، نبی، از دیدگاه قرآن ، عرفا، مؤلفین، و وجه افتراق آن ها، اثبات و اظهار کرامات، کتمان کرامات، اقسام کرامات از دیدگاه ژنده پیل و انواع کرامات در آثار عطّار و تعاریفی در مورد پیر، شیخ ، صوفی، عارف آورده و پیام های عرفانی مورد تحلیل قرار گرفته است.

در فصل دوّم به معجزات انبیاء الهی و کرامات اولیاء که اکثراً در منظومه های عطّار به آنها اشاره شده است، پرداخته ایم .

نگارنده در پایان نامۀ حاضر تحت عنوان « بررسی مقایسه ای کرامت در آثار مولوی و عطار » در نظر داشته است تا با مطالعۀ موضوع کرامات، بخش هایی از آثار مولانا و عطار را که در آن کرامات بازتاب داشته، استخراج و با تحلیل و تفسیر این آثار، کم وکیف آن را بررسی کند.

توجه به نیروهای درونی از مو ضوعاتی است که در دوره های مختلف تاریخ، انسان را به خود مشغول داشته است . در ملت های بدوی ، شمن ها و جادوگران قبیله ، مظهر تبلور چنین نیروهایی بودند اما با تکامل فکری انسان ها ، این نیروها جهت خاصی یافتند و علوم مختلف ، هر یک سعی در شناخت و تجزیه و تحلیل این نیروها کردند و به ویژه علم روان شناسی مدرن که مبحث ادراکات فوق حسی را مطرح می کند. در عرفان و تصوف نیز این نیروهای در قالب فعلی به نام کرامت و در ادیان نیز به نام معجزه ظهور می کنند . این نیروهای درونی ، فقط در انسان های صالح و شایسته وجود ندارد بلکه کافران نیز از این توانایی های روحی بهره مندندکه از آن به مکر و استدراج یاد می شود. گرچه بسیاری از مخالفان وجود این نیرو را در انسان تکذیب می کنند اما آیات فراوانی که در قرآن به انجام این فعل ، توسط اولیای خدا اشاره می کند سندیت این مو ضوع را بیش از پیش می کند. اهمیت این مو ضوع تا حدی است که در ادیان مختلف ، چه ادیان الهی و چه غیر الهی ، به انجام کارهای خارق العاده توسط انبیا و کسانی که نیروهای درونی خود را پرورش داده اند به ویژه مر تاضان توجه زیادی شده است .البته کراماتی که در متون ادب فارسی آمده است متعدد است و در این پایان نامه فقط سی و شش نوع از کراماتی که بیشتر در متون عرفانی مطرح است ذکر شده است .

فرهنگ و ادبیات عرفانی فارسی در طول قرون و اعصار گذشته به رفتار و نوشتار بسیاری از عرفا و مشایخ مزین گشته و بالیده است. با مطالعه این آثار به ویژه دواوین سرایندگان بی بدیل ادب و عرفان که لبریز از اندیشه های بکر و تازه و تکان دهنده عرفانی است، در می یابیم که اساس تصوف بر کرامت انسان پایه گذاری شده است و او را مبدأ و مقصد نهایی خلقت عالم دانسته اند، چنان که مولوی می گوید: پس به صورت عالم اصغر تویی پس به معنی عالم اکبر تویی (مثنوی معنوی : 520/4) در کتب و آثار صوفیه از خوارق عادات ( معجزه و کرامات) این انسان که مشایخ صوفیه او را هدف و غایت خلقت عالم می دانند، فراوان یاد شده است. فوق عالم مرئی و محسوس (ناسوت)، عالم نامرئی و روحانی (لاهوت) است که دست عقل از دامان آن عالم کوتاه است و ارتباط و اتصال به آن عالم، مخصوص اصفیا و برگزیدگان حق است که انبیا و اولیا نام دارند. انبیا به واسطه عصمت و مقام وحی و رسالتی که دارند و اولیا نیز بنا به جایگاه قدسی و قربی که بر اثر موهبت الهی، تهذیب و ترویض نفس، موت ارادی و اتصال نفس ناطقه انسانی به مبادی اولیه و ارتسام از آنها در نفس انسانی برخوردارند و داشتن ایمان مستحکم و خالصانه، مصداق الاان اولیاء الله لا خوف علیهم و لاهم یحزنون هستند و از آنان به اذن و تأیید الهی و اثبات مراتب قرب، اعمال خارق العاده و غیر معهودی- ورای علل و اسباب ظاهری صادر می شود که معجزه و کرامت نام دارد. اینان در حقیقت عارفان و اصلی هستند که به سبب داشتن جانی افزونتر از ملائک، همچون حضرت آدم، مسجود ملائک واقع می شوند و معنی انسان کامل و اولیاء الله در نظر مولوی همین فرا رفتن از مقام فرشتگان و رسیدن به مرتبه صاحبان دل است. مولانا همه علل و اسباب طبیعی را که بشر ادراک و احساس می کند، امور ظاهری می داند و می گوید: علل و اسباب طبیعی در تحت فرمان و اراده و اداره علل و اسباب دیگری است که از انظار مخفی است و باید زنگار شهوات و تعلقات دنیوی را به صیقل ریاضت از آیینه روح زدود و آن را صفا و جلا داد و به موت ارادی دست یافت تا پذیرای اشراق و کشف و شهود صور حقایق و معاینه علل و اسباب غیبی گردد. (مولوی نامه، ج 1،ص501-500). هست بر اسباب، اسبابی دگر در سبب منگر، در آن افکن نظر انبیا در قطع اسباب آمدند معجزات خویش بر کیوان زدند ... کشف این، نه ازعقل کارافزابود بندگی کن تا ترا پیدا شود (مثنوی معنوی: 2525و2516و3/2525) مولوی معتقد است که اصل رسالت معجزه، حیات معنوی بخشیدن به انسانهایی که از در انکار و خیره سری و گمراهی در می آیند، می باشد: صدهزاران چشم دل بگشاده شد از دم تو، غیب را آماده شد و آن قوی تر، زآن همه کین دایم است زندگی بخشی که سرمد قائم است جان جمله معجزات این است خود کو ببخشد مرده را جان ابد.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده

فصل اوّل: كلّيّات و مقدّمات

1-1 مقدّمه 2

1-2 بیان مسأله 2

1-3 پرسش های تحقیقاتی 3

1-4 اهداف تحقیق 4

1-5 ضرورت و اهمّیّت تحقیق 4

1-6 تعریف واژه ها و اصطلاحات پژوهش 5

فصل دوم: مرور مطالعاتي

2-1 مقدمه 7